سکته قلبی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟
سکته قلبی زمانی رخ می‌دهد که یکی از شریان‌های کرونری (رگ‌های تغذیه‌کننده‌ی قلب) دچار انسداد کامل یا جزئی شود و جریان خون و اکسیژن‌رسانی به عضله‌ی قلب مختل گردد. در این حالت بخشی از بافت قلب آسیب دیده یا از بین می‌رود.
در علم پزشکی، به این وضعیت انفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction) گفته می‌شود. هرچه زمان انسداد بیشتر طول بکشد، آسیب عضله‌ی قلب شدیدتر خواهد بود. این وضعیت یک اورژانس واقعی است و باید در دقایق طلایی اولیه (۴ تا ۶ دقیقه‌ی اول) درمان آغاز شود.
تفاوت حمله قلبی و سکته قلبی
گاهی این دو واژه به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما از نظر علمی تفاوت دارند:
- حمله قلبی بیشتر به علت انسداد در شریان‌های کرونری و قطع خون‌رسانی رخ می‌دهد.
- سکته قلبی معمولاً در اثر اختلالات الکتریکی قلب یا ایست قلبی ایجاد می‌شود که منجر به توقف ضربان می‌گردد.
هر دو وضعیت بسیار خطرناک هستند و نیاز به اقدام فوری دارند.
انواع سکته یا حمله قلبی
- انفارکتوس STEMI (ST-Elevation MI): یکی از شریان‌های اصلی قلب به‌طور کامل مسدود می‌شود و اکسیژن‌رسانی به بخشی از عضله قطع می‌شود.
- شدیدترین نوع سکته قلبی
- نیاز به درمان فوری با آنژیوپلاستی یا داروهای ضدلخته
- شدیدترین نوع سکته قلبی
- انفارکتوس NSTEMI (Non-ST-Elevation MI): در این نوع، انسداد ناقص است و جریان خون تا حدی برقرار است اما همچنان آسیب وارد می‌شود.
- اسپاسم یا گرفتگی عروق کرونر (آنژین ناپایدار): رگ به‌صورت موقتی منقبض می‌شود و باعث درد ناگهانی قفسه سینه حتی در حالت استراحت می‌شود.
علائم سکته یا حمله قلبی
علائم سکته قلبی ممکن است ناگهانی یا تدریجی ظاهر شوند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- درد یا فشار در قفسه سینه (احساس سنگینی، سوزش یا فشار شدید)
- انتشار درد به بازوها، گردن، فک یا پشت
- تنگی نفس و احساس خفگی
- عرق سرد و رنگ‌پریدگی
- سرگیجه، تهوع یا استفراغ
- تپش قلب، اضطراب یا احساس مرگ قریب‌الوقوع
نکته مهم: درد قفسه سینه در سکته قلبی معمولاً با تغییر وضعیت بدن یا نفس کشیدن تسکین پیدا نمی‌کند.
علائم سکته قلبی در زنان
علائم در زنان ممکن است خفیف‌تر یا متفاوت باشد. بسیاری از زنان سکته قلبی خاموش را تجربه می‌کنند بدون درد واضح در قفسه سینه. علائم شایع‌تر در زنان شامل موارد زیر است:
- احساس خستگی شدید یا ضعف ناگهانی
- تهوع و سوءهاضمه
- درد مبهم در شانه یا پشت
- تنگی نفس بدون درد قفسه سینه
همچنین زنانی که دچار یائسگی زودرس یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) هستند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
علل بروز سکته قلبی
عوامل متعددی در بروز سکته نقش دارند، از جمله:
- آترواسکلروزیس (تصلب شرایین): تجمع چربی (LDL) در دیواره‌ی عروق و تشکیل پلاک.
- سیگار و قلیان: نیکوتین باعث تنگی رگ‌ها و افزایش چسبندگی پلاکت‌ها می‌شود.
- کلسترول و فشار خون بالا
- دیابت و قند خون بالا
- اضافه وزن و کم‌تحرکی
- استرس و فشار روانی مداوم
- مصرف الکل و مواد مخدر
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی
- هوای سرد (افزایش ناگهانی فشار خون)
- میگرن با اورا، افسردگی و بی‌خوابی مزمن
اقدامات فوری هنگام حمله قلبی
اگر شما یا اطرافیانتان علائم سکته را مشاهده کردید:
- بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
- بیمار را در وضعیت نیمه‌نشسته قرار دهید.
- اگر بیمار آسپرین یا نیتروگلیسیرین مصرف می‌کند، طبق دوز تجویز شده آن را بدهید.
- از فعالیت و حرکت بی‌مورد بیمار جلوگیری کنید.
- اگر فرد بی‌هوش شد و نبض ندارد، فوراً عملیات احیای قلبی-ریوی (CPR) را آغاز کنید.
هر دقیقه تأخیر می‌تواند باعث مرگ میلیون‌ها سلول قلبی شود. زمان طلایی درمان کمتر از ۶ دقیقه است.
روش‌های تشخیص سکته قلبی
پزشک متخصص قلب (کاردیولوژیست) از مجموعه‌ای از تست‌ها برای تشخیص دقیق نوع سکته استفاده می‌کند:
- نوار قلب (ECG): نشان‌دهنده‌ی تغییرات الکتریکی قلب در زمان حمله
- آزمایش خون: بررسی آنزیم‌های قلبی مثل تروپونین، CK-MB و میوگلوبین
- اکوکاردیوگرافی: نمایش حرکات عضلات قلب
- آنژیوگرافی قلب: برای شناسایی محل انسداد رگ‌ها
- MRI یا سی‌تی آنژیوگرافی قلبی: برای بررسی دقیق‌تر ساختار قلب
روش‌های درمان سکته قلبی
درمان به میزان آسیب و نوع انسداد بستگی دارد. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
۱. درمان دارویی
- داروهای ضد پلاکت (مثل آسپرین و کلوپیدوگرل) برای جلوگیری از لخته شدن خون
- بتابلوکرها: برای کاهش ضربان قلب و فشار خون
- استاتین‌ها: برای کاهش کلسترول LDL
- مهارکننده‌های ACE و ARB: برای باز کردن عروق و کاهش فشار خون
- داروهای ادرارآور: برای کاهش حجم خون در گردش
- داروهای ضد انعقاد خون (وارفارین، هپارین): برای پیشگیری از لخته‌های جدید
۲. درمان تهاجمی (جراحی)
- آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری: باز کردن رگ‌های مسدود با بالون و قراردادن استنت
- جراحی بای‌پس عروق کرونر: پیوند رگ جدید برای عبور خون از مسیر جایگزین
- پیوند قلب: در موارد نارسایی شدید و غیرقابل برگشت عضله‌ی قلب
مراقبت‌های پس از سکته قلبی
دوران نقاهت اهمیت زیادی دارد و باید تحت نظر پزشک انجام شود.
توصیه‌های کلیدی شامل موارد زیر است:
- استراحت کافی (۶ تا ۸ هفته)
- کنترل استرس و احساسات منفی
- رژیم غذایی کم‌نمک، کم‌چرب و پرفیبر
- شروع فعالیت‌های سبک به‌صورت تدریجی
- پرهیز از دوش آب خیلی گرم یا سرد
- مصرف منظم داروها بدون تغییر دوز خودسرانه
- شرکت در برنامه‌های توانبخشی قلبی
عوارض احتمالی سکته قلبی
اگر درمان به موقع انجام نشود یا عضله قلب آسیب زیادی دیده باشد، ممکن است بیمار دچار مشکلات زیر شود:
- آریتمی (بی‌نظمی ضربان قلب)
- ایست قلبی ناگهانی
- شوک قلبی (Cardiogenic shock)
- نارسایی قلبی مزمن
- پارگی دیواره قلب یا پریکاردیت
- مرگ ناگهانی قلبی
بعد از سکته قلبی چه اتفاقی می‌افتد؟
در هنگام بروز سکته قلبی، هر دقیقه تأخیر در درمان می‌تواند منجر به مرگ بخشی از سلول‌های عضله قلب شود. به همین دلیل، هدف اصلی پزشکان در مرحله‌ی حاد، بازگرداندن سریع جریان خون به شریان‌های کرونری است تا از آسیب دائمی به قلب جلوگیری شود.
اگر درمان به‌موقع و اصولی انجام نشود، ممکن است بیمار دچار نارسایی قلبی، ضعف دائمی عضله قلب یا حتی آریتمی‌های خطرناک شود. روند بهبودی پس از سکته معمولاً نیازمند زمان، مراقبت دقیق و تغییر سبک زندگی است.
در روزها و هفته‌های پس از حمله قلبی، رعایت نکات زیر اهمیت بسیار زیادی دارد 👇
- انجام فعالیت‌های سبک و کنترل‌شده طبق نظر پزشک برای بهبود تدریجی عملکرد قلب
- استراحت کافی و دوری از استرس‌های روحی و عصبی که می‌توانند فشار مضاعفی به قلب وارد کنند
- کنترل منظم کلسترول، فشار خون و قند خون برای جلوگیری از بروز حمله‌ی مجدد
- پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین یا حرکات ناگهانی به‌ویژه در چند هفته‌ی اول پس از سکته
- شروع تدریجی ورزش‌های سبک و منظم مانند پیاده‌روی آرام، تحت نظر متخصص توانبخشی یا کاردیولوژی
بازگشت به زندگی عادی پس از سکته قلبی نیازمند صبوری، پایبندی به درمان دارویی و اصلاح کامل سبک زندگی است. همکاری بیمار با پزشک، تغذیه مناسب، ترک سیگار و کنترل استرس، کلیدهای طلایی برای جلوگیری از حملات مجدد و حفظ سلامت قلب در درازمدت هستند.
راه‌های پیشگیری از سکته قلبی
پیشگیری از سکته قلبی با ایجاد تغییرات ساده در سبک زندگی امکان‌پذیر است. برخی از اقدامات مؤثر عبارت‌اند از:
- ترک سیگار و دخانیات: مصرف سیگار حتی در حد کم نیز احتمال سکته را چند برابر می‌کند.
- ورزش منظم: پیاده‌روی روزانه، شنا یا دوچرخه‌سواری به بهبود جریان خون کمک می‌کند.
- مدیریت استرس: با مدیتیشن، یوگا و خواب کافی می‌توان سطح استرس را کاهش داد.
- تغییر رژیم غذایی: مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل و کاهش چربی‌های اشباع‌شده برای سلامت قلب ضروری است.
- کاهش وزن: اضافه وزن فشار زیادی به قلب وارد می‌کند.
- چکاپ منظم پزشکی: اندازه‌گیری فشار خون، کلسترول و قند خون به‌صورت سالیانه.
- پیروی از توصیه‌های پزشک: در صورت داشتن بیماری زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون بالا، مصرف منظم داروها ضروری است.
جمع‌بندی
سکته قلبی یکی از اورژانس‌های حیاتی است که در صورت تشخیص و درمان سریع، قابل کنترل و بهبود است.
عواملی مانند استرس، سیگار، دیابت، چاقی و کم‌تحرکی از اصلی‌ترین دلایل بروز آن هستند.
با رعایت رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، کنترل احساسات و پیگیری منظم با متخصص قلب، می‌توان احتمال بروز سکته را به حداقل رساند. به خاطر داشته باشید:
❤️ «هر دقیقه در سکته قلبی مساوی است با نجات یا از دست دادن بخشی از قلب.»
بدون نظر